Đánh giá Từ Huệ

帝王於后宫恩宠过厚,非贤徳者鲜不干预时事。著名於外,葢宠过厚,则言易入;言易入,则事可动。后宫於帝王可动事,则奸邪附之。著名於外,又况亲族窃恩竞为气势,内宠至此,小则破家之祸,大则为国之患,此必然之势也。太宗在位嵗久,於后宫不无宠嬖,但外不闻何人尔。惟徐充容以恩顾称,绝不干预时事,复能谏争失,则贞观宫壼之政可知也。

.

Đế vương đối với hậu cung hậu hĩnh, những người không hiền đức trước chưa tiện can thiệp chính sự. Tiếng đồn ra ngoài, ân sủng quá hậu, thì lời ra tiếng vào; mà lời ra tiếng vào, thì sẽ sinh chuyện mà tác động. Hậu cung cùng Đế vương đều bị tác động, thì những kẻ gian có thể trực lợi. Sự này tiếp tục ra ngoài, những nhà huân tộc cậy thế đó mà nổi lên, nội sủng đến tận đây, nhỏ thì xét là họa quá phấy trong nhà, lớn thì là cái họa làm quốc gia bất ổn, đó là tất yếu.

Thái Tông tại vị lâu năm, với hậu cung không phải không có sủng bế, nhưng bên ngoài vẫn không nghe ngóng được. Vị này Từ Sung dung, tuy có ân sủng, nhưng tuyệt không can thiệp thời sự, lại có thể gián ngôn, thực là một tấm gương của chốn cung nghiêm thời Trinh Quán.

— Tôn Chi Hàn 孙之翰 - "Lịch đại danh hiền xác luận" 历代名贤确论

臣按:樊姬而下,或诸侯之配,或嫔御之列而能知古者。贤妃(注:即徐贤妃)贞女,警戒其君之道,其可尚者,故附着焉。宫掖之中,诚得如是之人,日陈规益庶,其有补乎!不然,鲜不以狡媚荡其君心者。

.

Thần án: Từ Phàn Cơ, các chính phối của chư hầu, cùng các tần ngự đều đã là tấm gương thời cổ. Hiền phi trinh nữ, cảnh giới đến đạo làm vua, thực là người xuất chúng, thực đáng tán dương. Nơi chốn cung nghiêm, có thể có một người như vậy, ngày ngày hiến kế giúp bách tính, há không phải giúp ích sao? Mặt khác, tuyệt không nên dùng những kẻ hồ mị giảo hoạt quân tâm.

— Chân Đức Tú 真德秀 - "Đại học diễn nghĩa" 大学衍义

窃谓自樊姬而下,皆主于规益其君。然樊姬不食禽兽之肉,卫姬不听郑卫之音,此以身谏也。班婕妤之稽古善讽,徐贤妃之书辞藻丽,此以言谏也。班徐颇工文词,所作多流落人间。

.

Trộm nghĩ, từ thời bà Phàn Cơ, các cung tần đều lấy việc khuyên can quân chúa làm trọng. Lúc đó, Phàn Cơ không dùng thịt, Vệ Cơ không nghe lời Trịnh Vệ, đều là lấy chính bản thân mà can gián. Ban Tiệp dư dùng điển xưa để châm biếm, Từ Hiền phi dùng thi từ hoa lệ, đều là lấy lời để can gián. Tiếc rằng, những công văn thi tác của bà Ban cùng nàng Từ đa phần đều đã lưu lạc dân gian.

— Dương Liêm 杨廉 - "Đại học diễn nghĩa tiết lược" 大学衍义节略

昔唐太宗繁工役,好战斗,宫人徐充容犹上疏曰:‘地广非久安之道,人劳乃易乱之源。东戍辽海,西役昆丘,诚不可也。’今所答皆顺其欲,则唐妇人过今儒者。

.

Nhớ khi xưa, Đường Thái Tông có nhiều tạp vụ, thích chiến tranh, cung nhân Từ Sung dung đã thượng ngôn can gián rằng:"Địa quảng phi cửu an chi đạo, nhân lao nãi dịch loạn chi nguyên. Đông thú liêu hải, tây dịch côn khâu, thành bất khả dã".

Đến bây giờ, bọn các khanh đều tán đồng chủ ý này của Trẫm, thực có thể thấy phụ nữ đời Đường còn sáng suốt hơn cả đám Nho gia hiện nay đấy.

— Minh Thái Tổ - "Thanh khê hạ bút" 青溪暇笔

贤妃非女谏官耶。世言宫妾不可近,妇言不可听,顾其人其言何如耳。如贤妃者,朝夕在侧,食息受言,非耽女宠矣。宫闱近御,孰谓无正人君子哉。

.

Hiền phi không phải một nữ ngôn quan bình thường. Người đời đều nói lời của cung thiếp không thể tin, ý kiến của đàn bà không thể tin, chỉ vì bọn họ chưa nghe chưa tin đúng người mà thôi. Này vị Từ Hiền phi, sớm chiều ở bên, thực tức thụ ngôn, nhưng tuyệt nhiên chẳng màng đến sủng ái tầm thường. Nơi chốn cung đình, ai bảo không có bậc chính nhân quân tử chứ?

— Lữ Khôn 吕坤 - "Khuê phạm đồ thuyết" 闺范图说